Дали политичката кариера на Додик е завршена
Дали ова навистина е крај на политичката кариера на Милорад Додик, лидерот на Србите во Босна и Херцеговина? Иако беше отстранет од функцијата со одлука на Српската изборна комисија (СИП), Додик не го признава ова и продолжува да му се спротивставува. ДИК му го одзеде мандатот на Додик како претседател на Република Српска на 18 август 2025 година, откако Судот на Босна и Херцеговина ја потврди пресудата со која тој беше осуден на една година затвор и му беше забрането да се занимава со политика во траење од шест години поради непочитување на одлуките на високиот претставник Кристијан Шмит.
Додик, во согласност со можноста што постои во судството на БиХ, ја откупи затворската казна за 36.500 КМ, со што формално ја призна пресудата. Но, тој сè уште не ја признава одлуката дека не е претседател и најави серија референдуми каде што „народот ќе каже“ кој е негов претседател. Од друга страна, ДИК објави дека според член 14.3 од Изборниот закон на Босна и Херцеговина, ќе распише предвремени избори за нов претседател на ентитетот Република Српска.
Додик, кој одбива да ја напушти својата канцеларија во Бања Лука, се закани дека нема да дозволи одржување избори за избор на негов наследник и ги повикува сите партии да не учествуваат во нив.
Политичкиот аналитичар Слободан Шоја смета дека нема да има големи промени во реалниот живот на овој ентитет.
„Не се сомневам ни секунда дека Додик – без разлика дали е претседател на РС или не – ќе продолжи да ги држи сите политички конци во свои раце без никакви проблеми“, рече тој.
Од алтернатива до националист
Прилагодливоста е квалитет препознаен и од поддржувачите и од противниците на Додика.
Тој ја започна својата политичка кариера пред првите повеќепартиски избори во БиХ во 1990 година како член на Сојузот на реформски сили на Анте Марковиќ и беше избран во Парламентот на БиХ.
За време на војната, тој дејствувал како независен претставник во Народното собрание на Република Српска, спротивставувајќи се на политиките на владејачката Српска демократска партија (СДС) на Радован Караџиќ.
Во 1996 година, тој ја основа Партијата на независни социјалдемократи, подоцна Алијансата на независни социјалдемократи (СНСД), како алтернатива на националистичките партии.
Тој стана премиер на РС две години подоцна. Иако неговата партија немаше мнозинство, со силна поддршка од меѓународната заедница, особено од САД, тој дојде на власт преку промовирање реформи и соработка со институциите на БиХ.
Во тој период, тој го поддржуваше апсењето на обвинетите за воени злосторства, вклучувајќи ги Ратко Младиќ и Радован Караџиќ, што беше во согласност со политиката на меѓународната заедница и Дејтонскиот договор, со цитат што денес му се враќа како бумеранг – „целата нација не може да биде заложник во судскиот процес на една индивидуа“.
Откако ја загуби власта во 2001 година, Додик сè повеќе стануваше националист, во јавни настапи, но и формално, спротивставувајќи се на централизацијата на власта во Босна и Херцеговина.
Во 2006 година, тој повторно стана премиер на РС, започнувајќи период на владеење што траеше до последната одлука на судот на БиХ.
Поврзано со Србија
„Знам совршено добро што се случи во Сребреница. Тоа беше геноцид и тоа го пресуди судот во Хаг и тоа е неоспорен правен факт“, рече Додик во 2007 година.
Денес тој најавува казни за сите оние што ќе ја повторат истата казна.
Тоа беше поврзано, како и во текот на целата кариера на Додик, со владата во Србија. За време на претседателствувањето на Борис Тадиќ, Додик ги посетуваше неговите предизборни митинзи, му даваше поддршка и ја нарече Српската напредна партија на Александар Вучиќ политички абортус.
Вучиќ го нарече корумпиран криминалец.
Денес тие се најблиските политички соработници.
Од 2006 година, Додик е премиер, потоа двапати претседател на Република Српска, потоа српски член на претседателството на БиХ, а од 2022 година повторно претседател на РС. Во тој мандат, тој ја продолжи својата политика на конфликт со Бошњаците во БиХ и меѓународната заедница, залагајќи се за поголема автономија или дури и отцепување.
Тој неколку пати најави референдум за отцепување или независност, но никогаш не го спроведе.
„Додик го користи реторичкиот потенцијал на референдумот како средство за политички притисок, но тој е свесен и дека спроведувањето на референдумот за отцепување е исклучително сложено и ризично. Тоа е повеќе политички театар отколку вистински план, бидејќи таков потег би довел до сериозни последици“, изјави политичкиот аналитичар Аднан Хускиќ за босанските медиуми.
Референдуми
Вака се гледа на најавените референдуми за тоа дали Додик ќе остане претседател, иако е сменет.
Во изјава за НИН, српскиот аналитичар Александар Попов вели дека не знае дали Додик навистина ќе се обиде да одржи референдум, но резултатите сигурно нема да бидат спроведени.
„Плановите на Додик за референдум се уставно недозволиви. Доколку тој организира референдум во Република Српска за да остане претседател без судска наредба, тоа ќе биде кршење на сите внатрешни норми на Босна и Херцеговина. Прашањето е дали ќе истрае во оваа тврдоглавост.“
Референдумот беше објавен веднаш по пресудата на 1 август оваа година, па затоа прво беше одложен за крајот на месецот, а сега за крајот на септември, можеби дури и октомври.
Додик повеќе нема никакви права или овластувања, па затоа ниту еден закон донесен од парламентот на РС не може да стапи на сила сè додека не се назначи вршител на должноста претседател на ентитетот.
Доколку Додик потпише каква било одлука, тој ќе стори ново кривично дело, а таквите документи нема да имаат никаква правна важност.
Но, додека се чекаат референдумите, се шпекулира за неговата политичка иднина, од фактот дека ќе го наследи неговиот син, до фактот дека би можел да заземе некоја позиција во Србија.
Трансформации
Милорад Додик помина низ разни трансформации во својата политичка кариера, од опозиција до националисти, па до главен националист во својот ентитет, од американски играч на почетокот на кариерата до Русин на крајот од кариерата (додека постојано го слави американскиот претседател Доналд Трамп), од човек кој се повикува на судски пресуди до човек кој не го признава судот на земјата во која живее.
Во последните денови тој упорно повторуваше дека нема да се пензионира и дека ќе ја продолжи борбата и додава дека вонредните избори за негов наследник за претседател нема да се одржат и дека тој и народот се подготвени да платат каква било цена за своите постапки. „Ниту едно училиште, дом на културата, нема да може да се користи за одржување избори“, рече Додик.
Иако политичката криза и тензиите ќе продолжат, аналитичарите главно проценуваат дека големи конфликти, особено вооружени, се малку веројатни во БиХ од неколку причини.
Република Српска нема своја армија, вооружените сили на Босна и Херцеговина се интегрирани, иако Додик се обидува да го блокира нивното функционирање.
Мисијата ЕУФОР Алтеа, засилена по руската инвазија на Украина, се наоѓа во Босна и Херцеговина.
Не помалку важна е економската и демографската реалност, БиХ се соочува со масовна емиграција, особено на млади луѓе, и нема општествена сила или волја за војна како во 1990-тите.
Сепак, политичките конфликти, институционалните блокади и помалите инциденти (на пр. протести, насилство на локално ниво) остануваат многу можни.
Даниел Сервер, американски професор од Универзитетот Џонс Хопкинс и експерт за Балканот, во анализа за Peacefare.net пишува: „Сецесионистичката реторика на Додик и потезите како што се заканите за референдум ги зголемуваат тензиите, особено во етнички мешаните области“.
„Сепак, Додик знае дека нема доволна поддршка за вистинско отцепување – ниту во РС, каде што економската изолација би била катастрофална, ниту во Србија, која не сака да ги загрози своите односи со ЕУ.“
